پدیده وندالیسم در آثار تاریخی را در این مطلب مورد بررسی قرار می دهیم . مشکلات اجتماعی پدیده‌های تاریخی و جهانی‌اند و بشر در فراز و نشیب تاریخ همیشه از آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی رنج‌برده و همواره در جست‌وجوی علل و انگیزه‌های این مشکلات بوده تا راه‌هایی برای رهایی از آنها بیابد.
شکل، اندازه و گستردگی کج‌روی‌ها و آسیب‌های اجتماعی به اندازه‌ای است که در جوامع مختلف و در بین اقشار و طبقات مختلف نگاهی یکسان به آنها میسر نیست. با این وجود هیچ گروه و جامعه‌ای از پرداختن به این مشکلات اجتماعی غفلت نورزیده و همواره اندیشه‌ورزان از جمله روان‌شناسان اجتماعی، جامعه‌شناسان و حقوقدانان و گردانندگان جامعه در این موضوع بحث و بررسی و اظهارنظر کرده‌اند.
یکی از انواع آسیب‌های اجتماعی وندالیسم یا جنون تخریب اموال عمومی است که کارشناسان و آسیب شناسان جوامع جدید آن را عکس‌العملی خصمانه و واکنشی کینه‌توزانه نسبت به برخی از فشارها، ناملایمات، اجحاف و شکست‌ها تحلیل می‌کنند.
وندالیسم، تخریب کنترل‌نشده اشیا و اموال عمومی است که از عجیب‌ترین ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی به‌حساب می‌آید و دلایل مختلفی برای آن عنوان می‌شود.
اندیشمندان، ناسازگاری‌های حاکم بر روابط فرد و جامعه، تضعیف و فروپاشی اقتدار اخلاقی در تنظیم روابط بین افراد، تزلزل نهادهای خانواده و جامعه در انتقال ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی را از مهم‌ترین دلایل این پدیده می‌دانند.
در این مطلب می خوانید :
علل ظهور پدیده وندالیسم
بررسی‌های روان‌شناسی و تربیتی نشان می‌دهد وندالیسم غالباً اکتسابی است و از شرایط محیطی ناشی می‌شود.
نوجوانان و جوانان متهمان اصلی این نوع رفتارهای خرابكارانه هستند و وضعیت اجتماعی جوامع نظیر سطح درآمد، امکانات رفاهی و معیشتی، تفاوت‌های طبقاتی، مهاجرت و… وقوع آن را تشدید می‌کند.
علل وقوع وندالیسم مجموعه‌ای پیچیده از عوامل فرهنگی و اجتماعی است كه در جامعه معضل بیكاری، پر نشدن اوقات فراغت و تخلیه نشدن هیجانات روحی نوجوانان، مهم‌ترین آن‌هاست. نقش رسانه‌ها و مراكز فرهنگی و آموزشی نظیر دانشگاه‌ها، مدارس در جامعه‌پذیری جوانان و جلوگیری از بروز مشکلاتی نظیر وندالیسم بسیار مؤثر است. شرایط فرهنگی جامعه نشان می‌دهد هر جا كه رسانه‌ها دست‌به‌کار شده‌اند و برای فرهنگ‌سازی به‌صورت جدی برنامه‌ریزی و عمل کرده‌اند، نتایج مطلوبی حاصل‌شده است. اطلاع‌رسانی درباره علل، نتایج و تبعات فردی و اجتماعی وندالیسم یك ضرورت جدی محسوب می‌شود و می‌توان انتظار داشت افزایش آگاهی‌ها به كاهش مخاطرات و آسیب‌ها در این حوزه بینجامد.
دسته‌بندی وندالیسم
وندالیسم به دو دسته فردی و گروهی تقسیم می‌شود، وندالیسم گروهی با برنامه و هدفی مشخص اجرا می‌شود، مانند آنچه گروه تروریستی داعش با آثار تاریخی و فرهنگی سوریه کرد، اما وندالیسم فردی اغلب برنامه و هدف مشخصی ندارد، اگرچه وندالیسم گروهی بیشتر، آشکارتر یا پررنگ‌تر جلوه می‌کند، اما در عمل، آسیب‌های پنهان اجتماعی و اقتصادی وندالیسم شخصی بسیار گسترده‌تر و عمیق تراست.
وندال‌ها آسیب و تخریب اموال عمومی را راهی برای بیان اعتراضات و کمبودهای روحی خود می‌دانند، مسیری که گستره شمول آن بسیار وسیع است و تخریب نقاشی‌ها و مجسمه‌های گالری‌های هنری، آثار باستانی در موزه‌ها، بناهای تاریخی، اماکن مذهبی، مجسمه‌ها، نیمکت و صندلی‌های عمومی، فضاهای سبز، سطل‌های زباله در جنگل‌ها، پارک‌ها و میدان‌ها، چراغ‌ها و باجه‌های تلفن‌های خیابانی، اموال رستوران‌ها و هتل‌ها، صندلی‌های سینما، مترو، قطار، اتوبوس، هواپیما و ورزشگاه‌ها، ریل‌های قطار، آسانسورها، کتاب‌های کتابخانه‌های عمومی، درودیوارهای شهر، اموال مدرسه، تابلوهای راهنمایی و رانندگی، انبارها و استخرهای عمومی، دستشویی‌های عمومی، عابر بانک‌ها، آتش‌افروزی در جنگل‌ها و انبارهای عمومی، شکستن لامپ‌ها در گذرگاه‌های عمومی و پارک‌ها، شکستن شیشه‌های خانه‌های متروکه، بمب‌گذاری با هدف تخریب اموال عمومی و نه آسیب‌های انسانی و بسیاری موارد دیگر را در برمی‌گیرد.
وندالیسم فرهنگی
تخریب کنترل نشده و آسیب زدن به اشیاء و آثار فرهنگی با ارزش که یک ناهنجاری اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌آید را وندالیسم فرهنگی و فردی که این کار را انجام می‌دهد در اصطلاح جامعه شناسان وندال فرهنگی یا تخریب‌گر آثار فرهنگی می‌نامند که متأسفانه تخریب آثار تاریخی و فرهنگی از سوی آنها دارای عوارض و پیامدهای مادی و معنوی بسیار است.
در وندالیسم فرهنگی تخریب آثار تاریخی و به‌ویژه دیوار نویسی که بیشتر تحت عنوان یادگاری از سایر موارد بیشتر به بسیار دیده می‌شود، افراد بدون توجه به ارزش فرهنگی و قدمت آثار تاریخی و فرهنگی اقدام به تخریب خواسته یا ناخواسته می‌کنند. یادگاری نویسی از مصادیق وندالیسم فردی است که اغلب بدون برنامه و هدف انجام می‌شود.
به گفته اغلب کارشناسان حوزه میراث‌فرهنگی نوشتن بر روی آثار و بناهای فرهنگی از جدی‌ترین عوامل تخریب و نابودی آثار تاریخی است که می‌تواند زودتر از هر تهدیدی سرمایه‌های فرهنگی هر ملتی را نابود کند.
سرمایه‌هایی که دیگر به‌راحتی قابل بازگشت نیست و شاید هم هرگز بازگشتی برای آنها متصور نباشد. نوشتن يادگاری یا هر چیز دیگر بر روي آثار تاريخی و فرهنگی، معمولاً از سوی افرادی انجام می‌شود که اطلاع کافی از اهميت آثار تاریخی و نقش آنها در بنیان فرهنگی جامعه خود ندارند و چیز زیادی از لزوم حفظ این آثار نمی‌دانند.
برخی بدون شناخت زیان‌های مادی و معنوی رفتار خود، اقدام به آسیب و تخريب آثار تاريخی و فرهنگی می‌کنند؛ اما گروهی باوجود اطلاع از ارزشمندی آثار تاریخی، با رفتاری مغرضانه، درصدد آسیب‌رسانی به اين گنجینه‌های ذوق و فرهنگ بشری هستند، بنابراين حتماً اقدام گروه دوم از ناهنجاری‌های شخصیتی و رفتاری سرچشمه می‌گیرد. برخی اندیشمندان وندالیسم را از مهم‌ترین بیماری‌های اجتماعی بشر امروزی می‌دانند.
سیستم‌های مدیریت اجتماعی به دنبال درمان و جرم انگاری این رفتار پرخطر و تهدیدکننده اساس فرهنگ جامعه خود هستند. در ایران نیز بر اساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی تخریب اموال تاریخی فرهنگی، جرم محسوب شده و برای آن متناسب با نوع آسیب و تخریب اثر مجازات در نظر گرفته‌شده است. بر این اساس هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی- تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزیینات، ملحقات، تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی- تاریخی یا مذهبی باشد، آسیبی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده، به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.
راهکارهای مبارزه با وندالیسم
ممکن است آسيب وارد شده به يک اثر تاريخی غیرقابل‌جبران باشد، پس نگاه پیشگیرانه، فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی برای جلوگیری از بروز رفتارهای مخرب این‌چنینی باید در اولویت اقدامات است.
تخریب این آثار به بهانه یادگاری نوشتن، درواقع زنده کردن خاطرات یک سفر یا بازدید نیست بلکه ردپای شومی است که نه‌تنها نسل کنونی بلکه نسل‌های بعدی نیز از آن به نیکی یاد نخواهند کرد.
افرادی که از آثار تاریخی و فرهنگی دیدن می‌کنند درواقع متفاوتند، یک دسته کسانی که با شناخت کافی از آثار بازدید می‌کنند و در طول بازدید ضمن احترام به اثر تاریخی تمام تلاش خود را برای خودداری از هرگونه آسیب به آن به کار می‌گیرند و دسته دیگر را افرادی تشکیل می‌دهند که به‌صورت بی‌هدف، گذری و بدون آگاهی از ارزش‌های فرهنگی اثر از آن بازدید می‌کنند و در اغلب موارد چنین افرادی هستند که اگر پیش آید از تخریب گری و واردکردن آسیب به مکان فرهنگی دریغ نمی‌کنند.
در سال‌های اخیر آسیب‌های عمدی به آثار تاریخی در قالب کاوش‌های غیرمجاز در سودای کشف اشیای تاریخی و تب گنج یابی نتایج مخربی را به همراه داشته و در برخی موارد یک اثر تاریخی را به کلی نابود کرده است، اینجاست که لزوم معرفی آثار تاریخی و فرهنگی به روش‌های گوناگون و آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی می‌تواند نجات‌بخش باشد.
نقش آموزش در جامعه به روش‌های مختلف بسیار مهم است و البته آموزش از طریق مراجع آموزشی مانند مدرسه کافی نیست و معمولاً فرهنگ‌سازی و آموزش اجتماعی و همگانی است که مؤثر و درمانگر است. البته نقش کوچک‌ترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده و آموزش از سوی پدر و مادر را نباید فراموش کرد. در واقع در بیشتر موارد عدم آگاهی افراد حاصل عدم وجود آگاهی‌رسانی و آموزش فرهنگی کافی است.
معلمان، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان رشته‌های فرهنگی، گروه‌های مردم‌نهاد می‌توانند بهترین آموزگاران و سفیران برای انتقال اهمیت آثار تاریخی و مضرات وندالیسم برای عموم جامعه باشند تا علاوه به انجام رسالت خود به‌عنوان یک کارشناس فرهنگی در جامعه به حفاظت از میراث‌فرهنگی بشری که متعلق به همه مردم است، بپردازند.
نقش رسانه‌ها نیز در این راه بسیار حساس و البته سازنده است چراکه در دنیای کنونی هیچ ابزاری بیشتر و بهتر از رسانه نمی‌تواند بر اطلاع‌رسانی، آموزش و ساخت چارچوب ذهنی و رفتاری مخاطبان مؤثر باشد.
یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در حفظ و صیانت از آثار تاریخی افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزش‌های معنوی و نقش آنها در شکل‌گیری شخصیت فرهنگی یک ملت است، لیکن برای نیل به این منظور تنها شناخت علمی از اثر کافی نیست و نوعی از شناخت تقویت‌کننده علاقه و دوستی با آثار تاریخی و فرهنگی نیاز است که این شناخت را رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی به‌عنوان یک عزم ملی از طریق جامعه‌پذیری و درونی کردن آیین‌ها، آداب‌ورسوم، تشریفات، عادت‌ها و سنت‌های اجتماعی و به‌طورکلی میراث‌فرهنگی ملموس و ناملموس می‌توانند به عموم جامعه منتقل کنند.
متولیان فرهنگ، رسانه‌ها و گروه‌های فرهنگی و دوستدار آثار تاریخی به‌خصوص نهادهای محلی می‌توانند با به تصویر کشیدن چهره ناخوشایند آثاری که مورد هجمه وندال‌ها قرار گرفته‌اند و نتایج منفی آن بر جامعه ضمن تأثیر گزاری بر مرتکبان، در افراد بومی منطقه ایجاد حساسیت کرده و آنها را ترغیب به همکاری در حفاظت بیشتر از این اماکن و آثار کنند.
کلام آخر اينكه، در روزگاری که کمتر شاهد ساخت بناهایی با معماری منحصربه‌فرد و ارزشمند و خلق آثار فاخر فرهنگی در کشور هستيم، به نظر می‌رسد توجه به صیانت و حفاظت از آثار تاريخی و فرهنگی موجود، حداقل وظیفه‌ای است که در قبال نسل‌های آينده، بر دوش داريم و کمترین کارکرد ما رساندن این امانت‌های ارزشمند پیشینان به آیندگان است.
منبع : میراث آریا
مجازات یادگاری نوشتن روی آثار تاریخی
نوشتن یادگاری یا تبلیغات بر روی آثار تاریخی بیشتر از سوی افراد ناآگاه و یا سودجو که نسبت به اهمیت و ارزش بناها و آثار تاریخی اطلاع دقیقی ندارند و یا نسبت به اهمیت و ارزش هویت ملی و تاریخی کشور خود کم توجهند صورت می‌گیرد. این افراد پس از حضور در مناطق گردشگری و مکان‌های تاریخی و باستانی بدون توجه به اهمیت تاریخی این بناها به نخستین موضوعی که می‌اندیشند، ایجاد خراش و نوشتن یادگاری در محلی است که از سوی بازدیدکنندگان مورد توجه قرار گیرد. کلید، میخ و رنگ نوشته ابزار افرادی است که به هر نحو ممکن تلاش می‌کنند تا اثری از خود در مکان‌های باستانی و تاریخی به یادگار بگذارند.
مشاهده صحنه‌هایی از اسامی افراد، شهرها و تاریخ کنده‌کاری شده بر روی پیکر آثار باستانی این روزها در گوشه و کنار محل‌های تاریخی و باستانی را می‌توان مشاهده کرد.در تمام دنیا قوانین بین‌المللی سختی درمورد تخریب یا آسیب رساندن به بناهای تاریخی وجود دارد. اما یکی از سخت‌ترین قوانین درخصوص تخریب اموال تاریخی و فرهنگی در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی ایران درج شده است. فصل ۹ این کتاب از ماده ۵۵۸ تا ۵۶۹ کاملاً به تخریب اموال تاریخیفرهنگی اختصاص یافته است.
براساس ماده ٥٥٨ قانون مجازات اسلامی درخصوص تخریب اموال تاریخی - فرهنگی، «هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی- تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است … یا تزیینات، ملحقات، تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی – تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده، به حبس از یک الی ١٠سال محکوم می‌شود.»این نص صریح قانون درخصوص تخریبگران یا همان وندال‌هاست.
اما سوال اینجاست که میان آسیب‌رسانان چه تفاوتی وجود دارد؟ به عبارت دیگر، آیا یادگاری نوشتن روی یک اثر تاریخی با تخریب آگاهانه ستون‌های تخت جمشید و بیستون شامل یک قانون می‌شود؟ باید روی این موضوع مهم بحث کرد چرا که جامعه‌شناسان و صاحب‌نظران علوم رفتاری، وندال‌ها را دشمنان آشکار جامعه و عمل آنها را نهایت گستاخی در رفتار می‌دانند.
در همین راستا، کشورها تلاش می‌کنند با وضع قوانینی بازدارنده با این پدیده ناهنجار به مقابله بپردازند.براساس ماده ۵۵۹، هرکس اشیا و لوازم و همچنین مصالح و قطعات آثارفرهنگی‌تاریخی را از موزه‌ها و نمایشگاه‌ها، اماکن تاریخی و مذهبی و سایر اماکنی که تحت حفاظت یا نظارت دولت است، سرقت کند یا با علم به مسروقه‌بودن، اشیای مذکور را بخرد یا پنهان دارد درصورتی‌که مشمول مجازات حد سرقت نشود علاوه‌بر استرداد آن به حبس از یک تا ٥سال محکوم می‌شود.
همچنین براساس ماده ۵۶۰، هرکس بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی کشور یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام‌شده از سوی این سازمان در حریم آثار فرهنگی‌تاریخی مذکور در این ماده مبادرت به عملیاتی کند که سبب تزلزل بنیان آنها شود، یا در نتیجه آن عملیات به این آثار و بناها خرابی یا لطمه وارد آید، علاوه‌بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارات وارده به حبس از یک تا سه‌سال محکوم می‌شود.
فصل ۹ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی کشورمان تاحدی با جدیت برای عاملان تخریب آثار فرهنگی و تاریخی برخوردهایی را در نظر می‌گیرد که ترجمه انگلیسی این فصل به‌صورت فایل پی‌دی‌اف در وبگاه یونسکو قرار گرفته است. بنابراین، انتظار می‌رود باتوجه به وجود چنین راهکار قانونی، عوامل دخیل در تخریب بناهای تاریخی با مجازات سنگینی مواجه شوند. اما تجربه‌هایی که پیشتر گفته شد نشان می‌دهد که درعمل این اتفاق رخ نمی‌دهد.
مجازات عاملان تخریب آثار تاریخی در جهان
کشورها از دیرباز نسبت به حفظ آثار تاریخیفرهنگی ملی خودشان حساس بوده‌اند. برای مثال در کتاب قانون مجازات سلطنتی ایتالیا در سال ۱۸۱۰ میلادی، بخشی با عنوان «تخریب بناهای تاریخی» وجود دارد و در آن آمده است: «بناهای تاریخی کشور و اموال عمومی، تحت حفاظت تمام شهروندان قرار دارند زیرا یادآور عظمت مردمانی هستند که زمانی زیسته‌اند و همچنین استعداد والای هنرمندان و شکوه سلطنت را برای قرن‌های آینده به یادگار می‌گذارند.
در ادامه، این قانون خاطرنشان می‌کند: «کسانی‌که به هر نحو به آثار تاریخی صدمه بزنند از یک‌ماه تا ۲سال حبس به‌همراه جریمه نقدی از ۱۰۰ تا ۱۵۰ لیره محکوم می‌شوند.»سال ۱۹۸۵ هم شماره ۱۱۹ از سری معاهدات شورای اروپا، کنوانسیون اروپایی جرایم مرتبط با دارایی‌های فرهنگی را باهدف حفاظت از آثار تاریخی و مجازات عوامل تخریب یا سرقت این آثار در کشورهای عضو اتحادیه اروپا تصویب کرد. در آمریکا هم قوانین ایالتی سختی به‌ویژه در ایالت‌های کارولینای‌شمالی، آلاباما، ویرجینیا و می‌سی‌سی‌پی وجود دارد که مجازات نقدی و حبس تا سقف ۱۰سال را شامل می‌شود.
